Poniższe informacje mogą stanowić pomocne kompendium podczas doboru narzędzi do zakresu i typu wykonywanej pracy.

Wkrętaki i bity

Wkrętak zwany popularnie śrubokrętem jest jednym z podstawowych narzędzi ręcznych. W zależności od zastosowań wkrętaki zakończone są różnymi końcówkami.

Popularne typy zakończeń wkrętaków pasujące do nacięć:

Płaski (SLOTTED)

charakteryzuje się grotem z końcówką płaską. Oznaczany jest symbolem S lub SL.

Phillips

Charakteryzuje się grotem z nacięciem krzyżowym, z lekko skośnymi krawędziami oraz krzyżowym wgłębieniem na łbie wkrętaka. Oznaczany symbolem PH, Ph.

Pozidriv

charakteryzuje się grotem nacięciem krzyżowym z krawędziami równoległymi oraz takie samo krzyżowe wgłębienie na łbie wkrętaka. Oznaczany symbolem PZ, Pz.

Torx wewnętrzny

charakteryzuje się grotem z nacięciem o kształcie charakterystycznej sześcioramiennej gwiazdy. Oznaczany symbolem T.

Torx zewnętrzny

charakteryzuje się główką z wyżłobieniem o kształcie charakterystycznej sześcioramiennej gwiazdy. Oznaczany symbolem T.

Torx TS

charakteryzuje się grotem z nacięciem o kształcie sześcioramiennej gwiazdy z otworem w środku - jako dodatkowe zabezpieczenie przez nieautoryzowaną manipulacją.

Torx Plus

charakteryzuje się zwiększonym momentem obrotowym w porównaniu ze zwykłym Torx w celu zminimalizowania zużycia. Nie pasuje do standardowych śrub Torx.

XZN (Triple square)

charakteryzuje się grotem z dwunastoma równomiernie rozłożonymi nacięciami. Konstrukcja umożliwia wysoki moment obrotowy.

Sześciokątny zewnętrzny

charakteryzuje się przekrojem sześciokąta foremnego.

Sześciokątny

wewnętrzny (Imbus) - charakteryzuje się przekrojem sześciokąta foremnego.

Kwadratowy (Robertson)

charakteryzuje się grotem o kształcie kwadratu

Torq-Set

charakteryzuje się nacięciem krzyżowym, którego poszczególne ściany przesunięte są wobec siebie.

Tri-Wing

charakteryzuje się trzema nacięciami łba wkręta umieszczonymi pod kątem 120 stopni przypominając gwiazdę trójramienna.

Spanner

charakteryzuje się dwoma nacięciami umieszczonymi naprzeciwko siebie. Przeznaczony jest do zapobiegania nieautoryzowanej manipulacji.

Skala twardości Rockwella

Pozwala określić twardość metali na podstawie testu dokonanego metodą Rockwella polegającym na odczycie głębokości wcisku dokonanego przez wzorcowy stożek diamentowy o kącie wierzchołkowym 120O na badanym materiale przy użyciu odpowiedniego nacisku.

Twardość stali oznaczana jest jako HR + w zależności od stopu:

• C i A - stale hartowane,
• B i F - stale niehartowane i metale nieżelazne,
• N i T - stosowana gdy badana próbka posiada niewielkie rozmiary lub jest bardzo cienka.

Przy podawaniu twardości określanej w skali Rockwella, w symbolu uwzględnia się metodę, np. HRC dla metody C. Zakres skali Rockwella wynosi od 20 dla miękkich stopów do 100 dla stali hartowanej (najtwardsza stal - martenzytyczna - ma twardość nie większą niż 65-70 HRC).

Młotki

Motek to narzędzie towarzyszące człowiekowi przy wykonywaniu większości prac mechanicznych. Służy do uderzania w materiał w celu jego obróbki, do uderzania w inne narzędzie (przecinak, punktak itp.) lub do wbijania elementów łączących (gwoździ, klinów) w obrabianą powierzchnię.

Budowa

Motek składa się z dwóch podstawowych elementów: obucha oraz trzonka.

Obuch wykonany jest najczęściej ze stali narzędziowej, ale w wypadku młotków szczególnego zastosowania obuch może być wykonany z gumy lub odpowiednich gatunków drewna.

Kształt obucha przyjmuje najczęściej postać wydłużonego prostopadłościanu z jednostronnie lub dwustronnie ściętym końcem.

Trzonek wykonany jest z takich materiałów, jak drewno, tworzywo sztuczne, rzadziej stal narzędziowa.

Połączenie trzonka z obuchem często wzmacniane jest przez klin.

Rodzaje młotków

Oprócz typowego młotka do prac mechanicznych, do zadań specjalnych stosuje się między innymi następujące typy młotków:

• młotek blacharski - gumowy. Wykonany z twardej gumy, elastycznego tworzywa sztucznego lub stali narzędziowej, zakończonej gumowymi nakładkami. Główne jego zastosowanie to kształtowanie blachy, ale może być też stosowany w kamieniarstwie. Podstawowa zaleta tego typu młotka, to brak lub minimalne uszkodzenia powłok lakierniczych, dzięki czemu może być stosowany do kształtowania polakierowanych powierzchni przy naprawach blacharskich.
• młotek ciesielski - o specyficznej budowie obucha, który posiada dwa zęby, jeden znacznie wydłużony, a drugi krótszy. W górnej części obucha może znajdować się wyżłobienie z magnesem do przytrzymywania gwoździ.
• młotek szewski - o zaokrąglonym obuchu, nadającym się do wbijania gwoździ w miękkie powierzchnie. Dzięki zaokrągleniu obuch nie kaleczy skóry obuwia. Z drugiej strony obucha mogą znajdować się łapki do wyciągania wbitych gwoździ.
• młotek murarski - charakteryzujący się dużą wagą. Służy do łamania cegieł, kruszenia kamienia itp. Poza zwiększonymi rozmiarami posiada budowę standardową
• młotek geologiczny - budowa i zastosowanie podobne do młotka murarskiego. Posiada płaski i zaostrzony koniec obucha, co ułatwia odłupywanie skał.
• młotek stolarski - posiada obuch wykonany z twardego drewna, służy do pobijania innych narzędzi, wbijania kołków itp.
• młotek spawalniczy - służy do usuwania nagaru po spawaniu
• młotek kamieniarski - z tępo zakończonym obuchem. Może służyć do układania kostki, przy brukowaniu itp.

Szczypce (pot. Kombinerki)

Narzędzie służące do obróbki ręcznej. Szczypce składają się z dwóch metalowych części połączonych w podobny sposób jak nożyczki. Wykonane są najczęściej ze stali narzędziowej powlekanej tworzywem sztucznym w obszarze przeznaczonym do chwytania przez pracownika.

Podstawowe zadanie szczypiec, to umożliwienie manipulowania uchwyconym przedmiotem, wyginania, ściskania oraz do ściągania izolacji z przewodów elektrycznych. Wewnętrzna strona szczypiec jest spłaszczona i posiada szorstką fakturę powierzchni, zapobiegającą wyślizgiwaniu się trzymanego przedmiotu.

Rączki szczypiec pokryte są najczęściej izolatorem z tworzyw sztucznych lub drewna.

Szczypce mogą posiadać ostrza służące do obcinania przewodów.

Rodzaje szczypiec

Ze względu na budowę, można wyróżnić następujące rodzaje szczypiec:

• szczypce płaskie
• szczypce oczkowe
• szczypce diagonalne
• szczypce okrągłe
• szczypce szpilkowe
• szczypce z blokadą
• i inne.

Pilniki

Pilniki to narzędzia, których przeznaczeniem jest ręczne skrawanie z obrabianej powierzchni cienkiej warstwy wierzchniej o grubości o 0.01 mm do 1-2 mm. Wykonywane są ze stali, często utwardzanej. Składają się z części roboczej oraz uchwytu, na którym osadzona jest rękojeść.

Część robocza wyposażona jest w nacięcia (zęby), nachylone w jedną lub dwie strony, często skośnie względem osi symetrii pilnika.

Ze względu na swoje zastosowanie, pilniki różnią się między sobą wielkością oraz kształtem części roboczej, a także wielkością i sposobem uformowania zębów na części roboczej.

Pilniki mogą mieć różne przekroje: trójkątny, paski, owalny, okrągły, kwadratowy, półokrągły i inne.

Ze względu na zastosowanie stosuje się różne liczby zębów na centymetr kwadratowy. Wyróżnić można następujące pilniki (w kolejności od najmniejszej gęstości zębów do największej):

• zdzieraki
• równiaki
• półgładziki
• gładziki
• gładziki podwójne
• jedwabniki

Pilniki mogą być stosowane do obróbki szerokiego zakresu materiałów: drewna, metalu, tworzyw sztucznych. Mają zastosowanie w wielu gałęziach rzemieślnictwa i przemysłu.

Piły

Piły to narzędzia samodzielne lub części większych urządzeń, posiadające formę ząbkowanego ostrza, służące do przecinania dowolnych materiałów (najczęściej drewno, metale, tworzywa sztuczne, kamienie itp.) poprzez lokalne zdzieranie za pomocą zębów warstwy materiału przecinanego obiektu. w wypadku narzędzi ręcznych, ostrze wprawiane jest w ruch za pomocą siły mięśni.

Piły składają się z brzeszczota - zębatego ostrza napiętego na ramie, lub zaopatrzonego w jeden lub dwa uchwyty służące do poruszania. Najczęściej zęby piły mają kształt klinowaty, łukowaty lub kwadratowy.

Piły ręczne można podzielić na:

• piły ramowe ( np.: ramówka, krawężnica, czopnica, odsadnica, krzywica, krzywica, włosowa)
• piły jedno uchwytowe ( np.: płatnica, grzbietnica, otwornica, pasownica)
• poprzeczne do drewna (dwuręczna, kabłąkowa, ogrodnicza itp.)

Stal narzędziowa

Aby narzędzia mogły bez przeszkód spełniać swoje zadanie stal, z której są wykonane powinna charakteryzować się wysoką twardością, odpornością na ścieranie, niewielką odkształcalnością i niewrażliwością na przegrzanie. Cechy te zostają osiągnięte poprzez dodanie pierwiastków stopowych takich jak chrom, wolfram czy molibden oraz odpowiedniej obróbce termicznej.

Do tego celu wykorzystuje się stal narzędziową, której przeznaczeniem jest wyrób narzędzi do kształtowania lub skrawania materiału pracujących w temperaturze do 600OC, oraz do wyrobu narzędzi pomiarowych pracujących w temperaturze otoczenia.

Stal narzędziowa węglowa

Przeznaczeniem stali narzędziowych zwykłych (węglowych) są narzędzia pracujące w temperaturze do 200OC. Stal ta produkowana jest jako uspokojona najwyższej jakości w dziewięciu gatunkach o zawartości C od 0,55% do 1,35% oraz w dwóch odmianach:

• płytko hartujących się (N7E – N13E),
• głęboko hartujących się (N5 – N13).

Narzędzia wykonane ze stali narzędziowej pracują z małymi prędkościami skrawania, przy czym zastosowanie stali głęboko hartującej się nie podlega ograniczeniom, natomiast stal płytko hartująca się jest przeznaczona na narzędzia o przekroju mniej niż 20 mm.

Zastosowanie i twardość wybranych stali narzędziowych węglowych:

Stal narzędziowa stopowa

Stal narzędziową stopową wykorzystuje się do pracy: na zimno i na ciepło. Przeznaczeniem stali stopowej narzędziowej do pracy na zimno są narzędzia pracujące w przedziale temperatur 200 – 250OC.

Głównym składnikiem stali jest chrom (Cr) z ewentualnym dodatkiem wolframu (W), wanadu (V) lub molibdenu (Mo).

Dodatkowo stal o średniej zawartości węgla (0,4% – 0,6%) używana jest do narzędzi pracujących przy obciążeniach dynamicznych, natomiast stal o wysokiej zawartości węgla (powyżej 0,75%) – w narzędziach mocno obciążonych statycznie oraz na narzędzia skrawające z małymi prędkościami.

Skład chemiczny i zastosowanie wybranych stali narzędziowych do pracy na zimno:

Przeznaczeniem stali narzędziowej stopowej do pracy na gorąco są narzędzia pracujące do 600OC przy dużych naciskach statycznych albo dynamicznych.

Stal tej grupy stosuje się przeważnie do wyrobu narzędzi do obróbki plastycznej na gorąco, które są narażone na ścieranie i odpuszczające działanie wysokiej temperatury. Powinna więc mieć jak najwyższą twardość, utrzymującą się w temperaturze pracy narzędzia, a przy pracy w warunkach obciążeń dynamicznych musi wykazywać dostatecznie dużą ciągliwość, którą spełnia zawartość 0,3 – 0,6 %C (węgla).

Skład chemiczny i zastosowanie wybranych stali narzędziowych stopowych do pracy na gorąco:

Stale szybkotnące

Przeznaczeniem stali szybkotnącej jest skrawanie materiałów z dużymi prędkościami. Mogą one pracować bez utraty twardości w temperaturze 550 – 600OC. Wysoka odporności na odpuszczanie jest wynikiem domieszkowania znacznej ilości pierwiastków stopowych dochodzącej nawet do 30%.

Skład chemiczny i twardość wybranych stali szybkotnących:

Normy występujące przy produktach

EN10020

Definicja i klasyfikacja gatunków stali.

Norma definiuje termin „stal” i ustala podział gatunków stali według składu chemicznego na stale niestopowe, stale odporne na korozję i inne stale stopowe oraz podział na główne klasy jakościowe.

EN10027-1

Systemy oznaczania stali. Znaki stali.

W normie zawarto zasady oznaczania stali za pomocą symboli literowych i cyfrowych, wskazujących na zastosowanie i główne cechy stali, np. własności mechaniczne, własności fizyczne, skład chemiczny, co pozwala w prosty sposób identyfikować poszczególne gatunki stali.

Określono stosowanie dla stali wyszczególnionych w Normach Europejskich (EN), Specyfikacjach Technicznych (TS), Raportach Technicznych (TR) i normach krajowych państw członków CEN. Zasady te można również stosować do stali nie ujętych w normach.

EN10027-2

Systemy oznaczania stali. System cyfrowy.

W normie ustalono europejski system oznaczania stali obejmujący znaki i oznaczenia cyfrowe stali. Opracowany system cyfrowy jest ograniczony do stali, chociaż można go rozszerzyć także na inne materiały przemysłowe.

Numery stali tego systemu mają stałą liczbę cyfr, co ułatwia przetwarzanie danych w porównaniu ze znakami stali. Ustalono zasady budowy numerów stali oraz organizacji ich rejestrowania, ustalania i rozpowszechniania.

Nadano dwucyfrowe numery grupom stali, zgodnie z klasyfikacją stali. Załączono formularze służące do wystąpienia o ustalenie numeru dla gatunków, dla których głównym kryterium wyróżnienia jest skład chemiczny lub własności mechaniczne.

Certyfikat GS

Certyfikat dla urządzeń gospodarstwa domowego, oświetlenia, elektrycznych narzędzi ręcznych, wyposażenia biurowego oraz urządzeń branży IT przeznaczonych na rynek niemiecki.